हरभऱ्याचे विक्रमी उत्पादन देणारे महाराष्ट्रातील टॉप ७ वाण; मर रोगाला प्रतिकारक वाण.
उत्कृष्ट उत्पादनासाठी योग्य वाणाची निवड
रब्बी हंगाम सुरू झाल्यामुळे राज्यातील शेतकरी सध्या हरभऱ्याच्या पेरणीच्या तयारीमध्ये व्यस्त आहेत. हरभरा हे कमी पाण्यात येणारे आणि चांगले आर्थिक उत्पन्न मिळवून देणारे पीक आहे. मात्र, हरभऱ्यातून भरघोस उत्पादन घेण्यासाठी जमिनीचा प्रकार, पाण्याची उपलब्धता आणि स्थानिक हवामानानुसार योग्य वाणाची निवड करणे अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. विशेषतः, हरभरा पिकाचा सर्वात मोठा धोका असलेल्या ‘मर’ रोगाचा प्रादुर्भाव टाळून उत्पादन वाढवण्यासाठी रोगप्रतिकारक वाणांची लागवड करणे हाच यशस्वी शेतीचा मूळ आधार आहे, असे मत कृषी तज्ज्ञांनी व्यक्त केले आहे.
एकरी १५ क्विंटलपर्यंत क्षमता असलेले टॉप ७ वाण.
कृषी तज्ज्ञ आणि यशस्वी शेतकऱ्यांच्या अनुभवानुसार, काही विशिष्ट वाणांनी उत्पादनात उत्कृष्ट कामगिरी दाखवली आहे. हे वाण साधारणपणे ११० ते ११५ दिवसांच्या कालावधीत काढणीसाठी तयार होतात आणि ते जिरायती तसेच बागायती अशा दोन्ही क्षेत्रांसाठी उपयुक्त आहेत.
१.जॅकी ९२१८ (Jacky 9218): हा वाण मर रोगासाठी अत्यंत प्रतिकारक्षम म्हणून ओळखला जातो. त्याचे दाणे टपोरे आणि आकर्षक असल्याने बाजारात चांगला दर मिळतो. योग्य व्यवस्थापनासह जिरायती आणि बागायती दोन्ही क्षेत्रांत हा वाण एकरी १० ते १५ क्विंटलपर्यंत उत्पादन देण्याची क्षमता ठेवतो.
२.फुले विक्रांत (Phule Vikram): महात्मा फुले कृषी विद्यापीठाने विकसित केलेला हा वाण शेतकऱ्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात लोकप्रिय आहे. यावर मर रोगाचा प्रादुर्भाव कमी असून, तो बागायती आणि जिरायती दोन्ही परिस्थितींमध्ये उत्तम उत्पादन देतो, ज्यामुळे तो सर्वाधिक उत्पादन देणाऱ्या वाणांपैकी एक मानला जातो.
३.विशाल (Vishal): संपूर्ण महाराष्ट्रात प्रसिद्ध असलेला हा वाण त्याच्या विक्रमी उत्पादन क्षमतेमुळे ओळखला जातो. मर रोगाचा प्रादुर्भाव कमी असल्याने अनेक वर्षांपासून शेतकरी याला प्राधान्य देत आहेत. या वाणाचे हेक्टरी ३० ते ३२ क्विंटलपर्यंत उत्पादन मिळाल्याची नोंद आहे.
४.विराट (Virat): हा वाण देखील जिरायती आणि बागायती अशा दोन्ही क्षेत्रांसाठी उपयुक्त आहे. मर रोगास चांगली सहनशीलता दाखवत हा वाण एकरी १२ ते १४ क्विंटलपर्यंत उत्पादन देऊ शकतो.
५.दफ्तरी २१ (Daftari 21): या वाणाचे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे त्याचा पांढरा शुभ्र दाणा. या विशेष रंगामुळे बाजारात याला स्वतंत्र मागणी असते आणि अनेकदा चांगला दर मिळतो. हा वाण मर रोगाला चांगला प्रतिकार करतो.
६.विजय आणि दिग्विजय: उत्पादन क्षमता चांगली असल्यामुळे आणि मर रोगाला प्रतिकार करण्याच्या गुणधर्मामुळे हे दोन्ही वाण शेतकऱ्यांमध्ये विश्वासार्ह मानले जातात व त्यांची मोठ्या प्रमाणावर लागवड केली जाते.
मर रोगावर नियंत्रण: बीजप्रक्रिया आणि ट्रायकोडर्माचा वापर
उत्पादनाची हमी मिळवण्यासाठी केवळ योग्य वाणाची निवड करणे पुरेसे नाही, तर मर रोगासारख्या धोक्यांपासून पिकाचे संरक्षण करणेही महत्त्वाचे आहे. मर रोगाची ‘फ्युझारियम’ (Fusarium) नावाची बुरशी जमिनीमध्ये असते आणि ती उगवणीच्या वेळी रोपांच्या मुळांवर हल्ला करते. यामुळे झाड पिवळे पडून सुकते आणि उत्पादनात मोठी घट येते.
यावरचा सर्वोत्तम आणि सर्वात प्रभावी उपाय म्हणजे पेरणीपूर्वी बीजप्रक्रिया करणे. बुरशीनाशकाची बीजप्रक्रिया केल्यास रोपाला सुरुवातीच्या अवस्थेतच संरक्षण मिळते. यासोबतच, ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) या जैविक बुरशीनाशकाचा वापर करणे अत्यंत फायदेशीर ठरते. ट्रायकोडर्मा जमिनीत मिसळल्यास किंवा पाण्याद्वारे पिकाला दिल्यास ते हानिकारक बुरशीची वाढ रोखते आणि पिकाला नैसर्गिक संरक्षण कवच पुरवते. यामुळे मर रोगाचा धोका जवळपास पूर्णपणे टाळता येतो.
सारांश
शेतकऱ्यांनी केवळ जास्त उत्पादन देणाऱ्या वाणांची निवड न करता, मर रोगासारख्या समस्यांवर वेळीच प्रतिबंधात्मक उपाययोजना केल्यास, यावर्षी हरभरा शेती निश्चितपणे फायदेशीर ठरू शकते.
